Rak szyjki macicy - epidemiologia, profilaktyka – lek. med. Anna Hyży -Topolewska

Szyjka macicy jest dolnym odcinkiem narządu płciowego żeńskiego. Podtrzymuje ciężarną macicę i odgrywa istotną rolę w czasie porodu. Część pochwowa szyjki macicy pokryta jest wielowarstwowym nabłonkiem płaskim, a wnętrze kanału wyściela nabłonek jednowarstwowy gruczołowy.

Najczęstszym nowotworem z obszaru szyjki macicy jest rak płaskonabłonkowy.

W 2015 roku na raka szyjki macicy zachorowało ponad 2720 Polek , z czego w województwie pomorskim. 1585 kobiet zmarło z powodu tej choroby, w tym 92 w naszym województwie. W Szpitalach Pomorskich, w Gdyńskim Centrum Onkologii Szpitala Morskiego im. PCK w ciągu ostatniego roku z powodu raka szyjki macicy leczonych było 127 kobiet.

Polska należy do krajów o średniej zachorowalności na ten nowotwór. W ostatnich 40 latach w naszym kraju następuje systematyczny spadek zachorowalności i umieralności z powodu raka szyjki macicy. Szczyt zachorowalności przypada na 6. dekadę życia, ale ostatnie lata wskazują na wzrost liczby zachorowań u młodszych kobiet , między 35. a 44. rokiem życia.

W Polsce odnotowuje się jeden z najniższych w Europie odsetek przeżyć 5-letnich (miara wyleczalności raka szyjki macicy), tj. 48,3% przy średniej europejskiej 62,1%.

Zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego HPV jest jedną z najczęstszych chorób przenoszonych drogą płciową. Prezerwatywy nie stanowią wystarczającej ochrony.

Przewlekłe zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego powoduje raka szyjki macicy.

W Europie 70 procent przypadków raka szyjki macicy wywołuje typ wirusa HPV 16 i 18. W wyniku zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego może dochodzić do rozwoju raka odbytu, sromu, pochwy, języka lub gardła. Łagodniejsze typy wirusa HPV 6 i 11 wywołują brodawki ( kłykciny) na żeńskich i męskich narządach płciowych.

Do czynników ryzyka zakażenia HPV należą: wczesny wiek inicjacji seksualnej, liczba partnerów/partnerek seksualnych, seks analny, współistnienie innych zakażeń przenoszonych drogą płciową, palenie tytoniu, antykoncepcja hormonalna, osłabienie odporności (np. infekcja wirusem HIV, leki zmniejszające odporność), duża liczba porodów, niski status socjoekonomiczny, niewłaściwa dieta (uboga w witaminę C), obecność nowotworu w rodzinie.

Rak szyjki macicy spełnia warunki do zapobiegania i wczesnego rozpoznania gdyż znane są czynniki sprawcze, chorobę zwykle charakteryzuje długi okres rozwoju, a narząd jest łatwo dostępny podczas badania ginekologicznego.

Wyróżnia się profilaktykę pierwotną i wtórną.

Celem profilaktyki pierwotnej jest zmniejszenie zachorowalności na raka szyjki macicy poprzez unikanie czynników ryzyka lub zwiększenie indywidualnej odporności na te czynniki. Jej elementami są edukacja i kształtowanie zachowań prozdrowotnych oraz szczepienia ochronne przeciw rakotwórczym wirusom brodawczaka ludzkiego.

Profilaktyka wtórna ma na celu wykrywanie raka we wczesnym stadium. Leczenie jest wtedy skuteczniejsze, wskaźniki przeżycia wyższe, a częstość poważnych następstw choroby (np. utrata narządu rodnego, zgon) mniejsza. W przypadku raka szyjki macicy zadanie to spełniają populacyjne badania przesiewowe (skrining) oparte na teście cytologicznym.

Badania te, prowadzone od ok. 50 lat, udowodniły swoją skuteczność w wielu krajach Europy. Odnotowano spadek umieralności z powodu raka szyjki nawet o 80%. Jednak w żadnej populacji nie udało się wyeliminować raka szyjki macicy jako przyczyny zgonu.

Obecnie za najlepszą strategię w profilaktyce raka szyjki uważa się szczepienie młodych kobiet i kontynuowanie cytologicznych badań przesiewowych u zaszczepionych i nieszczepionych.

Szczepionka chroniąca przed zakażeniem wirusem HPV nie dopuszcza do infekcji podobnie, jak jej odpowiedniki zapobiegające innym chorobom zakaźnym.

Do wyboru są szczepionki 2-walentne, 4-walentne oraz 9-walentne. Wszystkie zawierają antygeny wirusów HPV 16 i 18 (najbardziej kancerogennych i najbardziej rozpowszechnionych) oraz chroniące dodatkowo przed infekcją wirusami HPV typu 6 i 11, w ostatniej z wymienianych dodatkowo antygeny wirusów 31, 33, 45, 52, 58. Szczepienia dla dziewczynek, a ostatnio także dla chłopców z powodu ryzyka rozwoju brodawek, zalecane są między 9 a 26 rokiem życia. Nie są skuteczne u osób, które już rozpoczęły życie seksualne, ponieważ nie zwalczają wirusów już obecnych w organizmie.

Obecnie uznaje się, że odporność po szczepieniu tym samym typem szczepionki i po podaniu trzech dawek trwa powyżej 10 lat. Średni czas najintensywniejszej ochrony przed zakażeniem wynosi 8 lat.

lek. med. Anna Hyży-Topolewska, Kierownik Poradni Onkologicznej, Szpitale Pomorskie Sp. z o.o. (na podstawie danych z Krajowego Rejestru Nowotworów i Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego)